Laktoza jest dwucukrem składającym się z glukozy i galaktozy, rozkładanym przez enzymy rąbka szczoteczkowego nabłonka jelita cienkiego. Objawy nietolerancji laktozy klinicznie trudno odróżnić od nieprawidłowego trawienia innych węglowodanów.

Nieprawidłowe trawienie węglowodanów prostych, spożycie dużych ilości cukrów o ograniczonej zdolności wchłaniania ( fruktoza), leki zawierające magnez i przeczyszczające mogą powodować bóle brzucha i biegunkę osmotyczną podobną do objawów nietolerancji laktozy.

Objawy nietolerancji laktozy to:

Nietolerancję laktozy należy rozważać u pacjentów z wzdęciem i bólem brzucha, przewlekłą wodnistą biegunką.

Powstające w tym procesie gazy powodują wzdęcia, kruczenie (słyszalne ruchy perystaltyczne jelit), przelewanie, uczucie napięcia i pełności, wiatry. Nie u wszystkich osób występują tak samo. U części osób wraz z wiekiem zmniejsza się wytwarzania laktazy i rozwija się hipolaktazja, tak więc cierpi na nią wiele osób w podeszłym wieku , nasilone objawy, zależą  od stopnia niedoborów laktazy, czyli całkowity brak w błonie śluzowej jelita cienkiego aktywności enzymu laktazy; zaburzenie to jest uwarunkowane genetycznie.

Hipolaktazja, która wynika ze zmniejszonej aktywności laktazy, może być albo uwarunkowana genetycznie, albo jej przyczyną może być uszkodzenie powierzchni błony śluzowej jelita (przyczyna wtórna); hipolaktazja występuje zarówno u dzieci oraz młodzieży, jak i u osób dorosłych.  U osób dorosłych po spożyciu produktów zawierających laktozę mogą występować różne dolegliwości o zmiennym stopniu nasilenia. W związku z tym postępowanie przy tej chorobie powinno być zindywidualizowane.

U pacjentów z nietolerancją laktozy konieczna jest ocena spożycia wapnia oraz witaminy D w diecie, szczególnie u pacjentów pozostających na diecie bezlaktozowej. Takie osoby z niedoborami w diecie powinni tak komponować swój jadłospis by spożywać produkty bogate w wapń oraz regularnie przyjmować witaminę D.

Główne źródła laktozy:

Laktozę zawierają: mleko i produkty mleczne, zarówno krowie, kozie, owcze, bawole, jak i wszystkich innych ssaków. W tabeli 1. Podano zawartość laktozy w 100 g wybranych produktów mlecznych.

Tabela składu wartości odżywczej żywności. Na podstawie: Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B.  Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.

W diecie osób z hipolaktazją należy uwzględniać produkty niezawierające laktozy, bogate przede wszystkim w wapń, witaminy B₂ i B₁₂ oraz w białko, cynk, magnez i potas. Ważne jest także uwzględnianie produktów bogatych w witaminę D, która zwiększa przyswajalność wapnia. Od jakiegoś czasu można już zakupić sery żółte i jego przetwory bez laktozy , zawsze jednak należy sprawdzać skład produktu podany na etykiecie. Warto wiedzieć, że produkty nie zawierający laktozy ma tyle samo wapnia co np. zwykłe mleko czy ser. Sporo wapnia zawierają ryby z puszki zjadane z ośćmi, stanową doskonałe źródło wapnia, śledzie solone, śledzie w oleju lub pomidorach. Można je zjadać samodzielnie lub w formie past. Ryby też zawierają witaminę D ułatwiającą przyswajanie wapnia. Z warzyw zaś  szpinak, kapusta włoska, boćwina, orzechy włoskie, orzechy laskowe, mak, słonecznik, migdały, nasiona, jarmuż, brokuły ,brukselka, por,   Bogatym źródłem wapnia są  żółtka jaj kurzych w 100 g zawiera 147 mg wapnia oraz witaminę D.

Bezpiecznie można spożywać sery twarde dojrzewające ( tj. cheddar, gouda, parmezan), zawierają śladowe ilości laktozy, tym samym są dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją tego cukru. Również w serach kremowych np. Brie, Fromage czy serach topionych zawartość laktozy jest mniejsza w porównaniu np. do zwykłego mleka czy twarogów. Pijemy wody mineralne o wysokiej zawartości wapnia (co najmniej 50mg wapnia w przeliczeniu na 1 litr wody). Komponując jadłospis należy wziąć pod uwagę to, że niektóre warzywa (szpinak, szczaw, rabarbar, buraki) i używki (herbata, kawa) zawierają szczawiany, które obniżają wchłanianie wapnia.

Z owoców najwięcej wapnia dostarczają figi, kiwi, morele, śliwki i porzeczki. W niektórych przypadkach wskazane jest stosowanie suplementów wapnia w celu uzupełnienia jego zawartości w organizmie, szczególnie w okresie dzieciństwa ,młodości, ciąży i okresu karmienia oraz u osób zagrożonych osteoporozą.

Nietolerancja laktozy – diagnoza

W celu rozpoznania nietolerancji laktozy lekarz może zlecić następujące badania:

Wodorowy test oddechowy– pacjentowi będącemu na czczo podaje się określoną dawkę laktozy, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. U osób z nietolerancją laktozy odnotowuje się przekroczenie normy stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. Wszystko dlatego, że laktoza ulega fermentacji w jelicie grubym, w wyniku czego wytwarzają się spore ilości wodoru, które usuwane są przez drogi oddechowe. Jest to najbardziej pomocne nieinwazyjne badanie diagnostyczne;

badanie pH stolca – kwaśne pH wskazuje na nietolerancję pokarmową, ponieważ niestrawiona laktoza zakwasza stolec;

test doustnego obciążenia laktozą – badanie polega na podaniu pacjentowi laktozy, a następnie na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi;

próba eliminacyjna – przez dwa tygodnie należy stosować dietę bezlaktozową. Jeżeli w tym czasie objawy ustąpią, a po ponownym spożyciu laktozy znów się pojawią, można podejrzewać nietolerancję laktozy.

Gdzie może być ukryta laktoza?

dania gotowe – sosy, zupy, naleśniki;

pieczywo –  tostowe, bułeczki maślane, bułki do hamburgerów;

margaryny;

mięsa: pasztety, kiełbasy, serdelki, parówki;

słodkości: czekolada mleczna, krówki, cukierki toffi, gotowe ciastka, lody, kremy, batoniki i budynie, syropy lecznicze jak również polewy tabletkowe.

Dlatego podczas zakupów należy uważnie czytać etykiety i sprawdzać, czy w składzie znajdują się mleko w proszku, serwatka czy tłuszcz mleczny. Produkty z dużą ilością utlenionego tłuszczu uszkadza jelita poprzez namnażanie złych bakterii równocześnie niszcząc zdrową mikroflorę bakteryjną. Efektem jest powstanie siarkowodoru, amoniaku i wolnych rodników. Mleko jest również poddawane procesowi utleniania, powstawanie wolnych rodników, odpowiedzialnych za przedwczesne starzenie się komórek i wywołujących nowotwory. Często pacjent mówi w gabinecie, że tak bardzo lubi mleko, że bez niego nie może się obejść. No cóż ma prawo wyboru, albo mleko albo zdrowie.

Po wypiciu mleka, lub zjedzenia nabiału poziom wapnia we krwi gwałtownie wzrasta. Wydawałoby się, że organizm przyswoił w tym Momocie dużo wapnia. Niestety przy nagłym wzroście wapnia we krwi, organizm odczytuje to jako coś nienormalnego i zagrażającego homeostazie dlatego stara się go obniżyć do poziomu wyjściowego- prawidłowego poprzez mocz. Tak więc picie mleka i jedzenie nabiału jak na ironię prowadzi do niedoborów wapnia, a w konsekwencji do osteoporozy. Dodatkowo nabiał silnie zakwasza organizm.

W wielu produktach możemy spożyć tak potrzebny nam wapień a nie zawierający zabójczej dla wielu pacjentów laktozy. Oto przykładowa tabela, która powinna ułatwić pacjentowi komponowanie codziennych posiłków.