Ostre zapalenie zatok przynosowych jest zazwyczaj wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej, w przebiegu której dochodzi do zajęcia zatok. Utrzymywanie się ropnego wycieku z nosa ponad 7- 10 dni, jak również pojawienie się gorączki, bólu twarzy, szczególnie przy schylaniu, może świadczyć o dokonanym nadkażeniu bakteryjnym.

Ostre zapalenie zatok przynosowych ( OZZP), jest chorobą często rozpoznawalną i zbyt często leczona niestety antybiotykami. U prawie 90 % chorych z tzw. przeziębieniem rozwija się wirusowe zapalenie zatok przynosowych a około 10 % z tych przypadków ulega nadkażeniu bakteryjnemu. Infekcje wywołane przez wirusy częściej obserwuje się jesienią oraz późną wiosną. Wśród czynników predysponujących do zachorowania na OZZP wymienia się alergie, zaburzenia immunologiczne, odmienności anatomicznej budowy bocznej ściany jamy nosowej i skrzywienie przegrody nosa, astmę oskrzelową, cukrzycę, refluks żołądkowo- przełykowo- gardłowy oraz palenie tytoniu. Badania dowiodły również, że zwiększeniu zanieczyszczenia środowiska towarzyszy wzrost zachorowań na ostre zapalenie zatok czołowych. Wśród tych czynników istotne miejsce zajmuje alergia, a przede wszystkim alergiczny nieżyt nosa. Obrzęk, przekrwienie i obturacja ujść w wyniku zapalenia alergicznego stanowią podłoże dla rozwoju zakażenia i nie tylko wirusowego, ale i bakteryjnego.

Jama ustna nosogardło są obficie skolonizowane przez bakterie i stanowią ogromny rezerwuar różnych ich gatunków. Prawie 50 gatunków niepatogennych beztlenowców i tlenowców tworzy tzw. florę fizjologiczną wśród której u dorosłych przeważają bakterie beztlenowe w stosunki 100 :1. Na szczególną uwagę zasługują tlenowe paciorkowce. Obecność tych bakterii ma działanie ochronne ponieważ zmniejsza nasilenie kolonizacji przez bakterie potencjalnie patogenne . Rolę w ostrym zapaleniu zatok przynosowych odgrywają wirusy będące dominującym czynnikiem wywołującym zakażenia górnych dróg oddechowych, czyli tzw. przeziębienia. Opisuje się ponad 100 typów immunologicznych wirusów ( ryno- orbiwirusy RSV, wirusy grypy i paragrypy, adenowirusy oraz koronawirusy), z których większość nie pozostawia po zakażeniu odporności. Uważa się, że wirusy, bakterie i zanieczyszczenia wtłaczane są do światła zatok przynosowych w czasie wydmuchiwania wydzieliny z nosa.

Zakażenie wirusowe zatok przynosowych jest procesem samoograniczającym się u większości chorych, a dolegliwości i objawy przeziębienia oraz zmiany w zatokach ustępują w ciągu około 2 tygodni. W patofizjologii ostrego zapalenia zatok przynosowych najważniejszą i inicjującą rolę odgrywają wirusy, które trafiają do jam nosa przenoszone na powierzchni rąk, drogą kropelkową lub spływają ze łzami. Następnie dzięki transportowi śluzowo- rzęskowemu przenoszone są do nosogardła, gdzie znajduje się migdałek gardłowy. Jest to punkt końcowy dla transportu śluzowo- rzęstkowego i rejon kolonizacji bakterii.

W przebiegu zapalenia wyróżnić można dwie fazy : naczyniową i komórkową. Do tych faz dostosowana jest strategia leczenia objawowego. Ostra reakcja zapalna jest nieswoistą reakcją obronną i próbą opanowania infekcji prowadzącej w rezultacie do uszkodzenia tkanek. Działając na mięśniówkę naczyń, powodują ich rozszerzenie i przesączanie płynu do podścieliska, czyli obrzęk. Faza naczyniowa w jamie nosowej przebiega z wypełnieniem krwią zatok żylnych jamy nosowej będących jamistymi rozszerzeniami między siecią naczyń włosowatych a małymi żyłami. Prowadzi to do obrzęku i przekrwienia błony śluzowej odczuwalnych jako zapalenie zatok.

Następnie rozwija się druga faza zapalenia czyli komórkowa. Cytokiny i wtórne mediatory reakcji zapalnej mają zdolności chemotaktyczne. Rozprzestrzeniają się w otaczającej zakażonej tkance, zaś ich stężenie maleje wraz z odległością od miejsca występowania patogenu. Drogę dla leukocytów do miejsca zakażenia wyznacza więc rosnące stężenie mediatorów reakcji zapalnej. Procesom zapalnym zachodzącym w obrębie błony śluzowej towarzyszą zmiany struktury śluzu. Płynny, przeważnie surowiczy śluz w którym poruszają się rzęski, ulega zagęszczeniu. Uszkadzający wpływ zakażenia wirusowego i samo zaleganie zagęszczonego śluzu przyczyniają się do upośledzenia drożności ujść zatok przynosowych i sprzyjają namnożeniu bakterii kolonizujących drogi oddechowe.

Obecnie rozpoznanie ostrego zapalenia zatok przynosowych opiera się na podstawie dokładnie zebranego wywiadu. Pacjenci uskarżają się na ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła oraz ból twarzy i czoła nasilający się przy ruchach głowy. Jeśli stan zapalny rozwija się w jednej zatoce , dolegliwości bólowe są jednostronne i bardziej zlokalizowane. W zapaleniu zatoki szczękowej dominuje jednostronny ból, rozpieranie, ból zębów, ból przy pochylaniu głowy i jednostronna bolesność palpacyjna okolicy podoczodołowej twarzy.

W ostrym zapaleniu zatoki czołowej ból umiejscowiony jest w okolicy czołowej i wewnętrznym kącie oka, nasila się w pozycji leżącej. Ostre zapalenie zatoki klinowej może objawiać się gorączką , bólem głowy o różnej lokalizacji, nawet promieniującym do potylicy. Ból nasila się w pozycji leżącej, przy pochylaniu ciała do przodu. Ból i uczucie rozpierania w okolicy wewnętrznego kąta oka, ból za gałką oczną i okolicy skroniowej nasilający się przy pochylaniu ciała, kaszlu, wysiłku i pozycji leżącej jest charakterystyczny dla zapalenia sitowia. Stan zapalny w więcej niż jednej zatoce przebiega z wysoką gorączką oraz z obfitą wydzieliną ropną.

Rynoskopia przednia przy użyciu wziernika nosowego pozwala i dostarcza dodatkowych danych, ale ma też swoje ograniczenia, wartościowsze badanie endoskopowe jam nosa, umożliwia dokładną ocenę wszystkich okolic jamy nosowej i nosogardła. W OZZP stwierdza się obrzęk i przekrwienie błony śluzowej z towarzyszącą wydzieliną o różnym charakterze zależnie od stopnia zaawansowania procesu chorobowego. Tomografia zaś komputerowa zatok przynosowych pozwala na uwidocznienie struktury anatomicznej zatok, ze szczególnym uwzględnieniem oceny kompleksów ujściowo- przewodowych oraz na określenie rozległości stanu zapalnego.

Możemy pomóc sobie przy zapaleniu zatok robiąc płukanie jamy nosowej która umożliwia ewakuację zalegającej w zatokach wydzieliny i przywraca fizjologiczne właściwości oczyszczające błonie śluzowej nosa. W tym celu najlepiej zastosować hipertoniczny roztwór soli morskiej, która oprócz oczyszczania powierzchni błony śluzowej z zanieczyszczeń, zmniejszy obrzęk błony śluzowej nosa. Poprawi to drożność przewodów nosowych i ujść zatok przynosowych a tym samym ułatwi ich opróżnianie. Pomagają również inhalacje z ziołami z solą morską lub himalajską. Pamiętajmy, że zatoki trzeba leczyć gdyż może to prowadzić do groźnych powikłań takich jak: zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych czy ropień mózgu.