Wraz z rozwojem przemysłu   , od  początku  rewolucji  przemysłowej w Europie pojawiły  się przypuszczenia , że zanieczyszczenie atmosfery mogą  być szkodliwe dla zdrowia  ludzi. Już  przed 1930r .  doniesiono o  zwiększonej  umieralności  populacji   narażonej  na ciężkie  zanieczyszczenia  powietrza. Znamiennym przykładem tego, jak poważne to jest  zagrożenie  stało się  wystąpienie w 1952r.  nad Londynem  ciężkiej chmury  oparów i zanieczyszczeń  – smogu. Największe jego nasilenie  przekraczało 19-krotnie  dopuszczalne normy, a utrzymywało  się nad miastem przez 5 dni grudnia. Ocenia się , że do lutego 1953r.  zmarło  z tego powodu  ok. 12 000 ludzi.  Od tego czasu   na całym  świecie podjęto  działania zmierzające do  ograniczenia   emisji  zanieczyszczeń do  atmosfery oraz ustalono normy  dopuszczalnych   zanieczyszczeń . Mimo to  przeprowadzone w latach 80 i 90 badania epidemiologiczne  nowej generacji ujawniły  niepokojące  związki  między  zanieczyszczeniem  atmosfery nawet nieprzekraczającymi ustanowionych norm  a zdrowiem  ludzi.

   W regionach  uprzemysłowionych  na zanieczyszczenie  powietrza składa się złożona mieszanina  substancji  stałych , cieczy  i gazów. W  miastach  ich głównym  źródłem  są substancje uwalniane w procesie  spalania w samochodach , statkach i innych pojazdach mechanicznych, piecach grzewczych , elektrociepłowniach , zakładach przemysłowych,  hutach , cementowniach itd.   Należymy  niestety do krajów  o  niskiej  świadomości  ekologicznej, a większości  mieszkańców   jest  to  obojętne   czym  oddychamy.  Widać   to szczególnie  wczesną  wiosną, zimą  i  jesienią  , kiedy   zaczynamy  ogrzewać  nasze domy  i  mieszkania,   wypalamy  niepotrzebnie  trawy, spalamy  różne śmieci, które  powinny  znaleźć się  na wysypisku.   Problem  staje się coraz poważniejszy. Społeczeństwo  w naszym  kraju niestety ubożeje , i spala to co tylko da się spalić w  domowym  piecu.  Problem  jest  mi  bardzo  bliski, gdyż jako  mieszkanka  Śląska mam to na co dzień za oknem. Bywają  takie dni  ,że  okna nie da się  otworzyć  , bo za nim jest  chmura dymu.  Nie  mieszkam  w centrum  miasta, więc  smog powstający  za moim oknem  pochodzi   prawie  wyłącznie z  palenia w piecach domowych  oraz ze spalania  traw, liści i tym podobnych. To  samo  zauważam w  miejscowościach wypoczynkowych, np. w Szczyrku. Miejscowość  rekreacyjna , teoretycznie powinna być  czysta, zwłaszcza zimą. Niestety  jest  dokładnie  odwrotnie. Zimą nad  Szczyrkiem  i  innymi  miejscowościami górskimi  unosi  się  gęsty  smog, powstający  z domowych pieców.

Szczególną  uwagę  w  aspekcie  wpływu  na zdrowie  zwrócono  na na tzw.  pył zawieszony.(PM).  Innymi  poważnymi   zanieczyszczeniami  atmosferycznymi  są ozon, dwutlenek azotu, tlenek węgla, dwutlenek  siarki oraz lotne związki  organiczne.

Do  celów  badawczych  i  regulacji prawnych  pył  zawieszony PM   podzielono  na 3 frakcje:

-frakcja ultracząsteczek  poniżej 1 µm. Utrzymują   się w powietrzu  krótko, szybko się  osadza lub  skupia w większe cząsteczki.

-frakcja  akumulacyjna   między 1 – 2,5 µm. Na nią  przypada największa  masa pyłu  zawieszonego. Osadza  się  wolno,   a jej  okres półtrwania  wynosi 5 -10 dni, ma zdolność do tworzenia widocznego zamglenia. Łatwo  przenika  do pomieszczeń  zamkniętych.  Najsilniej  związana jest ze szkodliwym  wpływem  na zdrowie ze względu  na swój  skład chemiczny. Mogą to być związki węgla, siarczany, azotany, związki amonu, i pierwiastki śladowe- żelazo, glin, nikiel, miedź, cynk, ołów. Ta kategoria  zanieczyszczeń może  zawierać tysiące związków  o potencjalnie szkodliwym wpływie zdrowotnym.

-cząsteczki duże ,  od  10µm – 100µm . Osadzają się  stosunkowo  szybko , ich okres półtrwania  wynosi   poniżej 2 dni.

Rozmiar cząsteczki determinuje  głębokość  jej penetracji  w układzie oddechowym. Cząsteczki  o śr. 10µm osadzają  się  w jamie  nosowej  i  jest  mało  prawdopodobne , by  zadziałały  poza tym  obszarem.  Mniejsze – 2,5µm są  wstanie dotrzeć  do pęcherzyków  płucnych, przez swoją  większą  biodostępność przyczyniają się  silniejszych efektów biologicznych.

      W badaniach przeprowadzanych  w latach 90-tych XXw. W  Stanach Zjednoczonych  starano się  odpowiedzieć  na następujące  pytania:

-jakie ma znaczenie tymczasowa i przewlekła ekspozycja na pył zawieszony,

-jaka jest  toksyczność pyłu w zależności  od rozmiaru, składu  chemicznego i  pochodzenia,

-jakie grupy  w populacji są  najbardziej wrażliwe na skutki działania pyłu  zawieszonego,

-ustalenie, do zaostrzenia jakich  wcześniej  rozpoznanych chorób   lub  dolegliwości dochodzi przy  ekspozycji na pył zawieszony.

 Podczas tych  badań  udało  się  wyjaśnić mechanizm  prowadzący  do rozwoju chorób  układu krążenia w wyniku  ekspozycji na pył  zawieszony.

Otóż pyły z frakcji PM₂,₅   docierając do pęcherzyków  płucnych wywołują  tam  reakcje  zapalną, z następowym  uwolnieniem  mediatorów  zapalenia  do krwi. Następnie  mediatory te mogą  wyzwolić całą gamę  reakcji  prowadząc do  zmian lepkości  krwi, to pociąga za sobą  przyspieszony  rozwój zmian  miażdżycowych , destabilizację blaszki  miażdżycowej. Bezpośrednio  wpływa też  na   równowagę  układu autonomicznego  prowokując  zaburzenia rytmu  serca, mogące  prowadzić  nawet do  nagłego zgonu  sercowego. Pył  zawieszony  powoduje też  szybkie  obkurczanie  naczyń i prowadzi  do dysfunkcji  śródbłonka, co  przy  długotrwałej  ekspozycji   wywołuje  nadciśnienie tętnicze.

  Wnioski  jakie wyciągnięto z przeprowadzonych badań są  następujące:

Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza wiąże się ze zwiększoną umieralnością z powodu  ostrych i przewlekłych chorób układu krążenia. Jednymi z najważniejszych są zanieczyszczenia pyłem  zawieszonym PM₂,₅.- o średnicy aerodynamicznej cząsteczek <2,5µm. Wdychanie tych cząsteczek jest przyczyną  rozwoju  ostrej reakcji zapalnej w tkance płucnej  i stresu oksydacyjnego. W rezultacie rozwija się uogólniona reakcja zapalna, która jest potencjalnym  ogniwem łączącym zanieczyszczenie powietrza z chorobami układu krążenia. Przy ekspozycji na pył zawieszony PM₂,₅ we wdychanym powietrzu pojawiają  się zmiany  napięcia  autonomicznego układu nerwowego  powodujące  arytmię serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost stężenia białka C-reaktywnego (CRP) w surowicy  oraz zwiększenie gotowości prozakrzepowej. Badania ujawniły  także szereg szkodliwych  działań pyłu  na  na układ naczyniowy , w tym  na wyzwalanie  ostrej odpowiedzi naczynioskurczowej i przyspieszenie  procesów  miażdżycowych.    Wciąż  jednak  wiele pytań  pozostaje bez odpowiedzi. Potrzebne są  dalsze  badania, które  wyjaśnią   niepoznane  dotychczas mechanizmy  biologiczne  i  być  może  wskażą   konkretne składniki  pyłu odpowiedzialne za jego  szkodliwe  działanie.

   Uważam, że  wszyscy  jesteśmy  odpowiedzialni za środowisko w którym mieszkamy  i żyjemy.  Powinniśmy  troszczyć  się  o nie szczególnie  i   starać  się   nie zwiększać  tego zanieczyszczenia. W  ostatnim  czasie,  ze względu   na  pojawiający się  smog  nad  Krakowem  i okolicami, sejmik województwa małopolskiego    zaproponował,  aby  do roku 2018  doprowadzić  do wyeliminowania spalania węgla i drzewa  w domowych piecach.  Oczywiście taki projekt  wymaga  potężnych  nakładów  finansowych   ze strony  naszego  państwa  , ale też   wymaga  podniesienia świadomości    ekologicznej i  odpowiedzialności  wszystkich  ludzi za nasze środowisko a tym samym  za nasze zdrowie.